Współczesna pedagogika opiera się na różnych systemach wychowania. Jedna z najbardziej trafnych definicji, opisujących ten proces brzmi:

„Wychowanie jest zawsze społecznie uznanym systemem działania pokoleń starszych na dorastające, celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem dla przygotowania według określonego ideału nowego człowieka do przyszłego życia”.

Innymi słowy, wychowanie to wywieranie wpływu przez wzorce, którymi bardzo często są starsze pokolenia. Jest to obrazowanie określonego ideału, pozwalającego ukształtować normy moralne i etyczne młodego pokolenia, którymi będzie się kierować w przyszłym życiu.

Na początku XIX wieku głównym wzorcem człowieka i budowania przez niego relacji rodzinnych była chrześcijańska koncepcja życia. Kościół oraz religia tworzyły fundamentalną część całości. Aktualnie człowiek oraz społeczeństwo rozwijają się bazując na postępie zarówno technicznym, jak i naukowym, natomiast ekonomia traktowana jest jako główne prawo ich rozwoju. Kładzie się nacisk na to, aby postawa współczesnego człowieka była samodzielna, samowystarczalna. W efekcie zamiast skupić się na istocie własnej natury, błądzimy w dążeniu do osiągnięcia złudnego raju .

Powyższe czynniki sprzyjają powstawaniu nowych wzorców. Obecnie przynosi je ekonomia, jednak konserwatywnie wywodziły się one z religii. Istotne jest zwrócenie uwagi na wzory oraz wartości, które nam przekazuje. Człowiek posiadając sprecyzowany pogląd na świat ustanawia dany system wartości, którym się kieruje. Dzieli się je ,na materialne, społeczne i duchowe, te ostatnie są szczególnie ważne, gdyż to one przede wszystkim kształtują człowieka. A są to prawda, dobro, piękno i świętość. Poszczególne wartości wzajemnie się przenikają i są widoczne w każdym działaniu ludzkim.

Celem niniejszego artykułu jest refleksja nad przykładem św. Teresy od Dzieciątka Jezus, Doktora Kościoła jako wzoru dla współczesnych dzieci i młodzieży. Poprzedzona zostanie ona omówieniem samej istoty wzoru osobowego wraz z jego elementami oraz ukazaniem znaczenia tegoż wzoru w formacji dzieci i młodzieży.

Wzór osobowy, inaczej autorytet może prezentować sobą pojedynczy człowiek, jak również grupa osób przynależących do wspólnoty, będących wzorem wartościowego postępowania oraz stanowiących pewien ,,punkt odniesienia”, poniekąd “drogowskaz” ukazujący drogę prowadzącą do uczynienia swego życia bardziej wartościowym. Określają go uznane w danej zbiorowości autorytety. Przynależność jednostki do różnych grup społecznych i pełnienie różnych ról społecznych w tych grupach, może powodować sprzeczności w zachowaniu według różnych wzorów osobowych. Gdy taka sytuacja ma miejsce, jednostka realizuje wzór osobowy grupy odniesienia bądź dąży do osiągnięcia kompromisu w pełnieniu tychże ról .

W literaturze pedagogiczno–psychologicznej przez wzór osobowy najczęściej rozumie się zespół pojęć i wyobrażeń dotyczących danych cech oraz zachowań członków społeczeństwa pełniących określone role społeczne. Według W. Okonia, wzór osobowy to opis lub wyobrażenia danej osoby, której zachowanie uważa się za godne naśladowania. Stanowić go może konkretna postać historyczna lub współcześnie żyjący, wybitny pod jakimś względem człowiek. Może nim być również bohater powieści, filmu lub widowiska telewizyjnego. A. Kamiński wskazuje, że

,,wzór osobowy to taka konstrukcja teoretyczna, która ujmuje najbardziej istotne cechy rzeczywistych zachowań danej kategorii osób.”

Definicja wzoru osobowego jest nierzadko używana zamiennie z takimi pojęciami jak: „przykład”, „bohater”. Jest to jednak błędne zastosowanie, ponieważ wzorzec sam w sobie w większym stopniu warunkuje wartościowanie, a także jest naznaczony pewną doskonałością, jaką odznacza się osoba będąca wzorem. Również znaczenie słowa ,,autorytet” jest różne od wzoru osobowego. Autorytet można bowiem komuś narzucić, najczęściej za pomocą siły. Tymczasem człowiek stający przed wybranym przez siebie wzorem osobowym otrzymuje od niego pełny szacunek wobec jego wolnego wyboru. Dzieje się tak, ponieważ osoba, która jest wzorem osobowym osiągnęła dojrzałość osobową, innymi słowy normę psychiczną oraz wypełnia wszystkie kryteria, które ją warunkują . Również “ideał osobowy” ma inne znaczenie niż wzór osobowy. Różni je naśladownictwo. Wzór jest naśladowany, a ideał opiera się na ciągłym dążeniu. Ideał jest uwarunkowany pojęciem wartości oraz ideami, zaś wzór osobowy jest przeciwieństwem tego, tj. odnosi się precyzyjnie do danej osoby i jej życia . Najważniejszą cechą wzoru osobowego jest wymiar personalny, dlatego przeważnie wzorami osobowymi są realni ludzie. Mogą one jednak przekraczać czas i przestrzeń. Mowa tu o istotach duchowych. Pomimo tego, w każdym przypadku, wzór osobowy odnosi się do konkretnie sprecyzowanej osoby – prawdziwej bądź fikcyjnej . (…)

Ludzie młodzi, dopiero kształtujący swój światopogląd są przepełnieni ideałami i pragnieniami opartymi na realizacji swoich marzeń. Ciągle poszukują prawdziwej mądrości, na której mogą oprzeć swoje poglądy, co nie jest łatwe w świecie, w którym podważa się ogólnoludzkie zasady moralne oraz wartości. Taką mądrością jest dla nich właśnie wybranie odpowiedniego wzoru osobowego. Budowanie pozytywnych relacji z wzorem osobowym pozwala wnioskować, że przedstawia on sobą pewne wartości. Można bardzo wyraźnie zauważyć, jak ogromny wpływ w formowaniu poprawnych postaw religijnych oraz moralnych ma wzór osobowy, którego źródło jest w rodzinie, nauczycielu bądź katechecie. Wzory osobowe obok przykładów i wzorów czynności są rodzajem czynników wychowawczych. Kreują one procesy i zjawiska psychologiczne, szczególnie ważne w procesie wychowawczym. Przykładami mogą tu być tzw. wdrukowanie, czyli precyzowanie pierwowzorów, naśladownictwo odruchowe (np. ziewanie) i nabyte, następnie modelowanie oraz identyfikacja – aspiracja, aby być takim samym jak obrany ideał.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że często przyczyną patologii społecznych ukazywanych w formie agresji jest upadek autorytetów. Gdy człowiek od najmłodszych lat jest pozbawiony uczucia miłości oraz pozytywnych bodźców, z biegiem czasu łatwiej poddaje się wpływowi fałszywych idoli…

ks. Paweł Sauć

źródło: Forum Młodych Pastoralistów Nr 4 / 2017
Pełny tekst artykułu stronie 179  – tutaj »